Revision Notes Chapter 6: জীৱন প্ৰক্ৰিয়া

জীৱন প্ৰক্ৰিয়া আৰু পুষ্টিৰ পৰিচয়

জীৱন প্ৰক্ৰিয়া (Life Process):

কোনো এটা জীৱ জীয়াই থাকিবলৈ যিবোৰ প্ৰক্ৰিয়া দেহৰ ভিতৰত সংঘটিত হয় তাকেই জীৱন প্ৰক্ৰিয়া (Life Process) বোলে।

জীৱন প্ৰক্ৰিয়াবোৰ হ'ল:

• পৰিপুষ্টি (Nutrition)
• শ্বসন (Respiration)
• পৰিবহণ (Transportation)
• ৰেচন (Excretion)

পৰিপুষ্টি

পৰিপুষ্টি (Nutrition):

জীৱন প্ৰক্ৰিয়াৰ ভিতৰত পুষ্টি (Nutrition) এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। পুষ্টি (Nutrition) হৈছে সেই প্ৰক্ৰিয়া যাৰ জৰিয়তে জীৱই খাদ্য গ্ৰহণ (Food Intake) কৰি শক্তি উৎপাদন (Energy Production) কৰে।

পুষ্টিৰ প্ৰয়োজনীয়তা:

• শক্তি (Energy) – গতি, শ্বাস-প্ৰশ্বাস, বৃদ্ধি ইত্যাদিৰ বাবে।
• বৃদ্ধি (Growth) আৰু মেৰামতি (Repairing) – জীৱৰ দেহৰ গঠন আৰু পুনৰ গঠনৰ বাবে।

পুষ্টিকৰ পদাৰ্থ (Nutrients):

• মেক্ৰ’নিউট্ৰিয়েণ্ট (Macronutrients):
  • কাৰ্বহাইড্ৰেট (Carbohydrates)
  • প্ৰ’টিন (Proteins)
  • চৰ্বি (Fats)
• মাইক্ৰ’নিউট্ৰিয়েণ্ট (Micronutrients):
  • খনিজ লৱণ (Minerals)
  • ভিটামিন (Vitamins)

পুষ্টিৰ ধৰণ

স্ব-পোষী (Autotrophic Nutrition)	পৰপোষী (Heterotrophic Nutrition)
যিবোৰ জীৱই নিজৰ খাদ্য নিজে তৈয়াৰ কৰে। যেনে- সেউজীয়া গছ-গছনি (Green Plants)।	যিবোৰ জীৱই আন জীৱৰ পৰা খাদ্য গ্ৰহণ কৰে। যেনে- মানুহ (Humans), জীৱ-জন্তু (Animals)।

জৈৱ অনুঘটক:

• খাদ্যৰ জটিল অৱস্থাক সৰল অৱস্থালৈ পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ জীৱই জৈৱ অনুঘটক ব্যৱহাৰ কৰে।
• অৰ্থাৎ জটিল আহাৰক সৰল অৱস্থালৈ পৰিৱৰ্তন কৰা ৰাসায়নিক পদাৰ্থ, যাক উৎসেচক বুলি কোৱা হয়।

স্ব-পোষী (Autotrophic Nutrition)

• স্ব-পোষী হৈছে সেই প্ৰক্ৰিয়া য’ত জীৱই নিজৰ খাদ্য নিজে তৈয়াৰ কৰে। সেউজীয়া গছ আৰু নীলা-সেউজ শেলাইৰ দৰে জীৱই এই ধৰণৰ পুষ্টি অনুসৰণ কৰে।
• স্ব-পোষীৰ মূল প্ৰক্ৰিয়া হৈছে সালোক সংশ্লেষণ।
• এই প্ৰক্ৰিয়াত গছজোপাই কাৰ্বন ডাই অক্সাইড (CO₂) আৰু পানী (H₂O) গ্ৰহণ কৰি, সূৰ্যৰ পোহৰ আৰু ক্ল’ৰ’ফিলৰ সহায়ত কাৰ্বহাইড্ৰেট (গ্লুক’জ) তৈয়াৰ কৰে।
• এই প্ৰক্ৰিয়াৰ সমীকৰণ হৈছে:
• 6CO₂ + 6H₂O + সূৰ্যৰ শক্তি → C₆H₁₂O₆ + 6O₂

সালোক সংশ্লেষণ (Photosynthesis)

• সালোক সংশ্লেষণ হৈছে সেউজীয়া গছে খাদ্য তৈয়াৰ কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়া।
• ইয়াত সৌৰ শক্তি ৰাসায়নিক শক্তিলৈ ৰূপান্তৰিত হয় আৰু কাৰ্ব'হাইড্ৰেট গঠন হয়।
• এই প্ৰক্ৰিয়া পাতৰ সেউজীয়া অংশ ক্ল’ৰ’প্লাষ্টত হয়, য’ত ক্ল’ৰ’ফিল নামৰ সেউজীয়া ৰঞ্জক পদাৰ্থ থাকে।

কেঁচামাল:

• সূৰ্যৰ পোহৰ: শক্তিৰ উৎস।
• ক্ল’ৰ’ফিল: পোহৰ শোষণ কৰে।
• CO₂: ষ্ট’মাটাৰ জৰিয়তে পাতত প্ৰৱেশ কৰে; O₂ উপজাত পদাৰ্থ হিচাপে বাহিৰ হয়।
• পানী: শিপাৰ জৰিয়তে মাটিৰ পৰা গ্ৰহণ কৰে, নাইট্ৰ’জেন, ফচফৰাছ, আইৰন আৰু মেংগানিজৰ দৰে খনিজ লৱণৰ সৈতে।
• নাইট্ৰ'জেন: প্ৰ'টিন আৰু অন্যান্য কিছুমান যৌগ সংশ্লেষণৰ বাবে অতি প্ৰয়োজন।

সালোক সংশ্লেষণত ঘটা প্ৰধান ঘটনা:

• ক্ল’ৰ’ফিলে পোহৰৰ শক্তি শোষণ কৰে।
• পোহৰৰ শক্তি ৰাসায়নিক শক্তিলৈ ৰূপান্তৰিত হয় আৰু পানী H₂ আৰু O₂ লৈ বিভক্ত হয়।
• CO₂ বিজাৰণৰ দ্বাৰা কাৰ্ব'হাইড্ৰেট উৎপন্ন হয়।

পত্ৰৰন্ধ্ৰ (ষ্ট’মাটা) আৰু সালোক সংশ্লেষণৰ গুৰুত্ব

পত্ৰৰন্ধ্ৰ (ষ্ট’মাটা) আৰু সালোক সংশ্লেষণৰ গুৰুত্ব:

• পত্ৰৰন্ধ্ৰ (ষ্ট’মাটা) হৈছে পাতৰ তলৰ পৃষ্ঠত থকা সৰু সৰু ছিদ্ৰ, যি সালোক সংশ্লেষণৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
• এই ছিদ্ৰৰ জৰিয়তে গছজোপাই কাৰ্বন ডাই অক্সাইড (CO₂) গ্ৰহণ কৰে, যি সালোক সংশ্লেষণৰ এটা প্ৰধান কেঁচামাল।
• সালোক সংশ্লেষণৰ সময়ত উৎপন্ন হোৱা অক্সিজেন (O₂) পত্ৰৰন্ধ্ৰৰ জৰিয়তে বাহিৰলৈ মুক্ত হয়।
• পত্ৰৰন্ধ্ৰই পানীৰ বাষ্প নিৰ্গমনৰ (Transpiration) প্ৰক্ৰিয়াতো সহায় কৰে, যাৰ ফলত গছৰ তাপমাত্ৰা নিয়ন্ত্ৰণ হয় আৰু পানীৰ সঞ্চালন বজাই থাকে।
• এই ছিদ্ৰবোৰ গাৰ্ড কোষ (Guard Cells) দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়, যিয়ে পোহৰ আৰু পানীৰ উপলব্ধতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ছিদ্ৰবোৰ খোলা বা বন্ধ কৰে।

সাৰাংশ

• পুষ্টি: খাদ্য গ্ৰহণ আৰু ব্যৱহাৰ।
• শক্তি, বৃদ্ধি, মেৰামতিৰ বাবে প্ৰয়োজন।
• মেক্ৰ’নিউট্ৰিয়েণ্ট: কাৰ্ব'হাইড্ৰেট, প্ৰ’টিন, চৰ্বি।
• মাইক্ৰ’নিউট্ৰিয়েণ্ট: খনিজ লৱণ, ভিটামিন।